Кіріспе орнына
«Қадір-қасиет» Қоғамдық бірлестігі — 2011 жылдың мауысым айынан бастап, Қазақстан Республикасының құқыққорғаушылармен белсенділердің қауіпсіздік жағдайын мониторинг жасап отырған, коммерциялық емес қоғамдық үйымы.
Көрсетілген шолу «Қадір-қасиет» ҚБ веб ресурстарын мониторинг жасалған нәтижелері бойынша, «Қадір-қасиет» ҚБне 2011 жылдың мауысым айынан, қазан айына дейін, 2012 жылдың қантар айынан — 2017 жылдың қыркүйек айына дейін келіп түскен хабарлар арқылы, және Нидерланд Патшалығының қолдау көрсетілігімен дайындалған.
Бұл зерттеудің мақсаты, Қазақстан Республикасында құқыққорғаушылармен, белсенділерге жасалған шабуыл, оған қатысты нәтижелі тергеу жұмыстар жағдайын жақсарту, бұл мәселеге қызығатын жеке адамдармен, мекемелердің көңілін аудару, БҰҰның құқық және көпшілік мойындаған, адам құқығы және негізгі бостандықтарын, жеке адамдар, топ және қоғам мүшелері көтермелеу, қорғау тұралы Декларацияның минималды стандарттарын орнына келтіру.
Мониторинг 8 категория бойынша өткізілген — құқыққорғаушылар, адвокаттар, қоғам қайраткерлері, журналистер, азаматтық белсенділер, кәсіптік одақ, діни берлестігінің, саяси партияларының белсенділері.
Осы басылым «Қадір-қасиет» ҚБ шолушысы Александр Данчев, Қазақстан Республикасының құқыққорғаушылармен, белсенділердің қауіпсіздік жағдайына қатысты, 2011-2017 жылдары веб ресурстарын мониторниг жасаған нәтижесі бойынша дайындалған.
Көрсетілген кезеңде 66 белсендіге 70 шабуыл оқиғасы болған (шабуыл қауіп-қатер) және белсенділердің балаларына екі рет шабуыл жасалғаны, олардың ішінен:
2 қаза тапқандар (Нурлан Утеулиев, Жансая Қарабалаева, мұңайшы жұмыскердің ұлы, кәсіптік одақ белсендінің қызы);
46 рет ерлерге шабуыл жасалған, 24 — әйел азаматтарға;
Қазақстанның 15 қаласында, кен шығатын жерде, ауылдың мекемесінде, пойызда, және тауда шабуыл жасалған орын болып шықты. Ең көбісі Алматыда- 21, Маңғыстауда -19, Астанада -5. Журналистер жие азап шегеді (33), әрі қарай кәсіптік одағының белсенділері (14), азаматтық белсенділер (8) құқыққорғаушылармен адвокаттар (5), қоғам қайраткерлері (4), саяси партияларының белсенділері (1).
Сол арада, белсенділердің сол немесе бөгде категорияға байланыстыруы — шартты мағына, өйткені ол олардың көрсетілген уақытта, айналысқан әрекетіне байланысты.
Цуканов А., Есергепов Р., ертесі өздерін журналист деп таныстырса, енді көбінесе — құқыққорғаушы деп есептейді
Басқа мысал заңгерлермен (БАҚ, немесе тәуелді) олар адвокаттар категориясына жатады, өйткені тек қана заң қызметімен айналысады.
Соңғы 3 жылы, 2011-2013 жылдарға қарағанда шабуыл жасалғаны екі есе кемге азайған.
Сонымен бірге, шабуылдың көбісі 2011-13, әрі қарай 2013 ж. — 12, 2012 ж. — 10, 2016 және 2017 жж. (6 рет), 2015 ж. — 5.
Бұл жағдай 2011 жылы Жаңаөзең оқиғасына қатысты, 2012 жылы тәуелді бұқаралық ақпараттар қызметінің жабылуына, және биліктің азаматтық қоғамының белсенділеріне бақылауын күшейтіп, кейбір қабылданған заңдарға деп, тергеу мерзімі кезінде белгілі болды.
Адамға жасалған шабуыл-ең бастысы оның өмірі мен денсаулығына зияң келтіреді. (тектік объект қылмыстық құрамында — зияны келетін басты құқыққатынасу).
Бұл қылмыстық Қазақстан республикасының Қылмыстық кодексінің 1 тарауының ерекше бөлімінде белгіленген «Жеке тұлғаға қарсы қылмыстық құқықбұзушылық жасау».
Мысалы, 99 бап » Адам өлтіру», 106 бап » Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтiру», 107 бап «Денсаулыққа қасақана ауырлығы орташа зиян келтiру «, 115 бап » Өлтірумен қорқыту», 120 бап «Зорлау «, 125 бап » Адамды ұрлау», 126 бап «Бас бостандығынан заңсыз айыру».
Адамға (ғимаратқа емес) шабуыл жасау ҚР Қылмыстық кодексінің тек 4 бабында кездеседі: 32 баптың, 3 бөлігінде, (мағынасы керекті қорғану кезінде), 173 (халықаралық қорғаныс пайдаланатын жеке тұлғалар), 192 (қылмыстық істің міндетті элементімен — жеке тұлғаның затын ұрлау) 255 баптың, 4 бөлігінде (терроризм актісінде — қоғам қайраткері саяси әрекетімен айналысқан жеке тұлға ретінде).
Сол арада, шабуыл факт ретінде (денсаулыққа жеңіл зияң және зияңсыз), қатерлі ауыруды жұқтыру, немесе оған қатысты қауып қатер (Г. Байдалиновамен болған оқиға сияқты) — қылмыстық етілмеген.
Сәйкес, шабуылға қылмыстық жауапкершілік болмағаны болғандықтан, оның нәтижесі — жазасыздық.
Талдау көрсеткені — шабуыл көбінесе белсенділер мен құқыққорғаушылардың қоғамдық және кәсіптік қызметітеріне байланысып, олардың полиция органдарына жүгінуіне қатысты болғанын анықтады.
Нұрлан Утеуелиев, Луқпан Ахмедьяров, Жансая Қарабалаева, Ботагөз Жумановаға жасалған шабуыл оқиғаға қатысты, айыптау үкімі шығарылғаны бұқаралық ақпарат құралдарынан белгілі болды.
Шабуылдың тапсырыс берушілері, осы уақытқа дейін ескіше табылмаған.
Басқа 66 мониторингпен талқыланған істер, тергеу нәтижелері (басталған кезде) тек қоғамға емес, қаза тапқандарының өзіне -белгісіз.
Жекелеген жағдайларда, белсенділер мен құқыққорғаушылар, шабуыл бойынша құқық қорғау органдарына өтініш беруді қажет етпегендерін, тергеудің тиісінші болуына сенбеуі, айыптыларды жазалау, немесе уақыттың жоғына байланысты.
Бәлкім, соңғысы уақыттың босқа және пайдасыз өткізуіне қатысты болар.
Шабуылдың 70% пайызы, тек 4 жарым-жартысы ашылған. ( 5,7%).
Мың өлтірушілдіктің ішінен, 1% төмен ашылатыны, кұпия емес.
Қалғаны бойынша, ҚР бас прокуратурасының құқық статистика және арнайы есеп Комитетінің сайты, ақпарат бермеуде.
Сонымен, нәтижелі тергеудің жоқтығы, Халықаралық пактің азаматтық және саяси құқықтардың 2 бабын, көпшілік мойындаған адам құқығы және негізгі бостандықтарын, құқықтық және жеке адамдар, топ және қоғам мүшелері көтермелеу, қорғау тұралы Декларацияның 9 бабын (Әрі қарай — құқыққорғаушылардың БҰҰ Декаларациясы) бұзылуы болып табылады.
Құқыққорғаушылар тұралы декларациясының 5-тармағының 9 бабында жазылған: «Мемлекет адам құқықтары мен негізгі бостандықтары бұзылған деп санауға жеткілікті болған жағдайларда, тез және әділ тергеу жұмыстарын жүргізіп, немесе оның юрисдикциясына жататын кез келген аумақтарда тергеу жұмыстары жүргізілетінін, толық қамтамасыз етеді» екеніне байланысты, осы көрсетілген әрбір іске, нәтижелі тергеу жұмыстарын талап етеміз.
Жоғарыда көрсетілген, 2011-2017 жылдары шабуылға ұшыраған 1456 белсенді және құқыққорғаушылардың ішінен, 70 шабуылдан 68 зиян шеккендер бойынша, соны талқыланған оқиғаларға қатысты, мемлекетке істің мәні -жайы және логикасы бойынша, бұндай зардаптарды алдын ала превенциялауға қажеттілігін белгілейміз.
Жеті жыл (2011-2017 жылдары) — қорытынды шығаруға жеткілікті мерзім, ол құқыққорғаушылармен, белсенділерді қорғайтын ұлттық механизмнің құрылуын, жағдайды комплексті талдау институты, және превентивтік әрекеттерін маңыздайды.
Review of attacksKK2011-2017 Орысша
Обзор «Нападения на правозащитников в Казахстане за 2011-2017»